سلام عليکم
احتراما با توجه به ابهامات مطرح شده از طرف دانشگاه¬هاي علوم پزشکي کشور درخصوص " مصوبه کميته ملي اخلاق در پژوهش در جهت ارتقاء رعايت استانداردهاي اخلاق در پژوهش‌هاي علوم پزشكي در جمهوري اسلامي ايران " و نیز سایر مصوبات، به استحضار مي¬رساند؛
طبق بخشنامه معاونت تحقيقات و فناوري وزارت متبوع، از ابتداي سال 1394 صدور مصوبه و کد اختصاصي اخلاق در پژوهش پس از اخذ تاییدیه¬ی علمی، براي کلیه طرح¬ها و پايان¬نامه¬ها توسط کميته¬هاي اخلاق اعتباربخشي شده، با توجه به چارچوب ابلاغ شده، الزامي شده¬است. این الزام شامل همه انواع طرح ها از جمله HSR، ارتباط با صنعت، طرح های دانشجویی و کمیته تحقیقات دانشجویی می باشد.
کمیته های اخلاق در پژوهش تنها می توانند پروپوزال هایی را بررسی کنند که قبلا به تایید یک کمیته علمی مانند شورای پژوهشی گروه، مرکز تحقیقاتی، شورای تحصیلات تکمیلی، شورای پژوهشی دانشکده یا دانشگاه و مانند آن رسیده باشند. این الزام در مورد پروپوزال هایی که از خارج از محیط دانشگاه درخواست کسب کد اخلاق می کنند نیز صادق است.
از خردادماه سال 1394 سردبيران مجلات کشور و به خصوص مجلات انگليسي زبان نيز موظف شدند تا جهت تاييد و چاپ مقالات ارسال شده، مصوبه و کد اختصاصي کميته¬ي اخلاق در پژوهش را بر اساس فرمت جديد از نويسندگان دريافت نمايند و از انتشار مقالات منتج از پژوهش¬هایی که فاقد تاييديه کميته اخلاق مي¬باشند، خودداری کنند. لازم به ذکر است که مقالات نظري مانند نامه به سردبير، کامنتري، مرور نظام مند و غير نظام مند، از شمول اين موضوع مستثني هستند. لازم به ذکر است در حال حاضر بسياری از دانشگاه¬ها، دانشکده¬ها و مراکز علمي پژوهشي وابسته به وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و دانشگاه آزاد اسلامی داراي کميته اخلاق در پژوهش معتبر بوده و براي پروپوزال طرح¬ها و پايان¬نامه¬هاي تاييد شده در کميته، مصوبه و کد اختصاصي اخلاق در پژوهش صادر مي¬کنند. لذا دريافت کد اختصاصی اخلاق در پژوهش توسط سردبير مجلات براي انجام داوري و انتشار کليه دستنوشته¬هاي دريافتي هردو وزارتين، به جز موارد ذکر شده، ضروري مي¬باشد.
هیچ کد اخلاقی خارج از سامانه کمیته ملی اخلاق در پژوهش معتبر نیست و کمیته های اخلاق در پژوهش لازم است اکیداً از صدور هر گونه نامه تاییدیه اخلاق در پژوهش خارج از سامانه مذکور خودداری کنند. سردبیران محترم مجلات نیز لازم است فقط تاییدیه هایی را قبول کنند که در سامانه کمیته ملی اخلاق در پژوهش نمایه شده باشند.
منظور از ناشران معتبر ناشرانی هستند که هویت آنها مشخص و سابقه آنها شناخته شده است. ناشرا ن معتبر شامل طیفی از ناشران بین المللی کاملا شناخته شده از قبيل BMC, Nature-springer BMJ, PLOS ,Wiley ,Elsevier ... و دانشگاه های معتبر مانند Cambridge یا دانشگاه های علوم پزشکی داخلی و یا انجمن های علمی شناخته شده و رسمی داخلی و بین المللی هستند که مجلات معتبر نمایه شده در پایگاه های استنادی معتبر داخلی و بین المللی منتشر می کنند. اغلب مجلات معتبر دارای ضريب تاثير (Impact Factor) هستند. لازم به ذکر است که سامانه مجلات نامعتبر و جعلی(Predatory Journals) وزارت بهداشت، صرفا جهت اطلاع-رساني راه¬اندازي شده و همانطور که در اين سامانه نیز تاکيد شده است، "فهرست ارائه شده در سامانه، تمامي مجلات نامعتبر موجود را در بر نمي¬گيرد و عدم وجود مجله در فهرست مذکور، الزاما دليل بر معتبر بودن آن نيست. اما وجود مجله در اين فهرست نشان دهنده نامعتبر بودن آن خواهد بود."
مسوولیت اطمینان از معتبر بودن نشریه علمی اصولاً و قطعاً بر عهده محققین نویسنده مقالات است و انتظار می رود که هر عضو هیات علمی نشریات معتبر حوزه کاری خود را بشناسد. کمیته ملی اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شناخت مجلات معتبر هر حیطه را حداقل توانایی مورد انتظار اعضای هیات علمی می داند. وظيفه¬¬¬ي پژوهشگر و نويسنده مقاله است که ناشران و مجلات معتبر حيطه¬ي کاري خود را شناخته و از چاپ مقاله در مجلات کم ارزش که گاها ممکن است در آينده¬اي نزديک نامعتبر تلقي شوند، پرهيز کند. زيرا علي¬رغم اينکه اين موضوع تخلف پژوهشي محسوب نمي¬شود، اما علاوه بر خدشه¬دار شدن حيثيت علمي پژوهشگر، مسؤوليت انتشار مقاله و عواقب ناشي از آن نيز تماما به عهده نويسنده/ نويسندگان مقاله خواهد بود.
پرداخت تشويق نقدي از اختيارات دانشگاه بوده و امتيازي است که بنا به صلاحديد و با رعايت الزامات و دستورالعمل¬هاي موجود در اين خصوص، از طرف برخي دانشگاه¬ها به نويسندگان مقالات منتشر شده اعطا مي¬گردد. تشویق نقدی مقالات سياستي است که گاه عوارض جدي¬اي را متوجه حوزه پژوهش کشور کرده¬است. لذا توصيه اکيد کميته¬¬ي ملي اخلاق در پژوهش¬هاي زيست پزشکي به دانشگاه¬ها، پرداخت تشويقي صرفا به مقالات با کيفيت بالا و منتشر شده در مجلاتي است که توسط ناشرين معتبر ملي و بين¬المللي به چاپ رسيده¬اند.
درخصوص تخلفات پژوهشي، درصورتيکه تخلف پژوهشي توسط کمیته اخلاق محرز شود، بدون توجه به زمان رخداد تخلف، بايد توسط مراجع ذیربط با متخلفين برخورد جدي در محدوده دستورالعمل¬ها و قوانين مصوب انجام شود و چنانچه ترفيع پايه و يا ارتقاي رتبه پيرو تخلف محرزشده، صورت گرفته باشد، اين ترفيع و ارتقاء منتفي و بازپس گرفته خواهد شد و با توجه به هدررفت منابع پژوهشي، فرد متخلف در مقابل مرکز تامين¬کننده¬ي هزينه¬هاي اجراي پژوهش نیز مسؤول خواهد بود.
طرح¬هاي دانشجويي از نظر ماهيت، هيچ تفاوتي با ساير انواع پژوهش ندارند و بر اساس مصوبه کميته ملي اخلاق، مجري اصلي طرح، استاد راهنما مي¬باشد. لذا اينگونه طرح¬ها نيز مانند ساير طرح¬ها در سامانه ملي اخلاق در پژوهش جهت صدور مصوبه کميته اخلاق ثبت مي¬شوند و نام استاد راهنما به عنوان مجري طرح درج مي¬گردد. در مورد قراردادهاي منعقد شده براي طرح¬هاي دانشجويي پيش از ابلاغ مصوبه مذکور، نياز به اقدام خاصي وجود ندارد، اما قراردادهاي جديد حتي درصورت عدم دريافت کمک¬هزينه پژوهشي، حتما بايد با استاد راهنما که وظيفه نظارت بر حسن اجراي طرح را به عهده دارد، بسته شود، اگرچه امکان امضاي قرارداد توسط استاد راهنما و دانشجو به صورت همزمان نیز وجود دارد. نکته قابل توجه اين است که هدف از اجراي تحقيقات دانشجويي، يادگيري روش تحقيق و نحوه درست اجراي پژوهش از ارائه ايده تا انتشار مقاله مي¬باشد که ضروري است حتما زير نظر يک محقق خبره به عنوان استاد راهنما انجام شود.
درخصوص ثبت پايان¬نامه¬هاي دانشگاهي، پایان¬نامه¬ای ثبت شده محسوب می¬شود که بررسي و تاييد علمي اوليه پروپوزال انجام و مصوبه و به تبع آن کد اختصاصي اخلاق در پژوهش از طریق سامانه ملی اخلاق در پژوهش (ethics.research.ac.ir) صادر و مصوبه مذکور در این سامانه نمایه شده باشد. بنا براین شرکت در امتحاناتی که بر اساس مقررات آموزشی شرط شرکت در آنها ثبت پروپوزال پایان نامه است، مانند امتحان پیش کارورزی، امتحان ارتقاء سالانه دستیاری ، امتحان جامع دوره های دکترای تخصصی منوط به اخذ کد اخلاق و نمایه شدن مصوبه اخلاق در سامانه کمیته ملی است. روشن است که صِرف ثبت پروزال در سامانه مدیریت پژوهش دانشگاه ها ثبت محسوب نمی شود.
با استناد به تبصره 1ماده 6-1راهنماي اخلاق در انتشار آثار پژوهشي، لازم است نويسنده وابستگي سازماني خود را به موسسه¬اي که در زمان ارسال دستنوشته در آن فعاليت دارد، اعلام¬کند حتي اگر در فاصله زماني انجام پژوهش يا ارسال دستنوشته، وابستگي سازماني پژوهشگر تغييرکرده¬باشد. در صورتي¬که نويسنده به مؤسسه محل انجام پژوهش تعهدي مبني بر استفاده از وابستگي زمان انجام پژوهش داشته باشد، لازم است هر دو وابستگي نويسنده ذکر شود. لذا الزام افراد به درج وابستگي غير واقعي جهت افزايش صوري انتشارات مؤسسه يا دانشگاه خاص از نظر اخلاقي غير قابل قبول و تخلف پژوهشي محسوب مي¬گردد. در مورد افرادي که هيچگونه رابطه استخدامي با دانشگاه ندارند و يا مراحل اجراي پژوهش در آن دانشگاه يا مرکز پژوهشي انجام نشده باشد، نياز به ذکر وابستگي به دانشگاه نيست و نامشان به عنوان پژوهشگر آزاد در مقاله ذکر مي¬شود. گفتني است که دانشجويان فارغ التحصيل و یا پژوهشگران، درصورت عدم وابستگي به سازمان جديد و درصورت اجراي پژوهش در فيلد دانشگاه يا مرکز تحقيقات قبلي خود و با نظارت افراد ذيصلاح (شوراي علمي/ کميته اخلاق در پژوهش)، مي¬توانند در صورت داشتن قرارداد کاري، مقالات منتج از پژوهش مذکور را با ذکر وابستگي به آن مرکز منتشر کنند. منظور از قرارداد کاری، استخدام قراردادی، پیمانی یا رسمی در دانشگاه یا مرکز نیست بلکه شامل هر نوع قرارداد کاری مکتوب می باشد.
درخصوص انجام فعاليت¬هاي مشترک پژوهشي در دو دانشگاه مختلف و انتشار نتايج آن¬ها نیز با استناد به دستورالعمل طرح¬هاي چند مرکزي، اجراي پژوهش در محيط دانشگاه و يا مراکز وابسته به دانشگاه/ دانشکده/ سازمان و ... صرفا منوط به دريافت مجوز از کمیته اخلاق در پژوهش داشگاه مقصد مي¬باشد. در صورتی که چنین پزوهش هایی یک بار کد اخلاق دریافت کرده باشند، دانشگاه مقصد مخیر است که مصوبه کمیته اخلاق دیگر را بپذیرد و یا مجدداً اقدام به بررسی اخلاقی و یا علمی پروپوزال نماید.